Coğrafya Bilimine Katkıda Bulunan Bilim Adamları

TALES: (MÖ. 636 – 546)

    Ege kıyısında bulunan Milet’te doğmuştur.Tarihte bilinen en eski coğrafyacıdır. Tales, Dünya’nın okyanuslar üzerinde yüzen bir disk biçiminde olduğunu savunmuştur. Dünya’nın, Evren’in merkezinde bulunduğunu öne sürmüştür. Güneş tutulmasını açıklayan ilk bilim adamıdır.

                                                                         

MİLETOS’LU ANAKSİMANDROS(MÖ.610-545

Miletos doğumlu Yunan doğa filozofudur. Tales’in öğrencisidir.Astronomi’nin (gök bilimi) kurucusu sayılır.

Tarihte bilinen ilk kartoğraftır.Matematik coğrafyanın kurucusudur.Dünyanın küre şeklindeki ilk haritasını çizmiştir.

Güneş saatini ve enlem derecesini bulmuştur.Deprem olayını bilimsel olarak ilk açıklayan kişidir.

Karalar ile okyanusların sınırlarını çizen ilk kişidir.Kozmos sözcüğünü (evren bilimi) ilk kullanan kişidir.Ona göre insan balıktan gelir. Evrim kuramının öncülerindendir.

                                           

ARİSTO: (MÖ 384-322)

Aristo, mantık biliminin kurucusu olarak kabul edilir.Ege denizinde Stageria’da doğmuştur. İyon filozofu olarakta bilinir. Aristotales’in yaptığı çalışmalar, düşünceler  bugün metafizik, fizik ve matematik konularında gelişimi sağlamıştır.13 yaşındaki Büyük İskender’e öğretmenlik yapmıştır.Dünyanın yuvarlak olduğu görüşünü rasyonel olarak ortaya koyan ilk bilim adamıdır.Bu düşünceye, ay tutulması sırasında dünyanın ay üzerine düşen gölgesinin dairesel olduğu varsayımından yola çıkarak ulaşmıştır. POLİTİKA adlı eseri ele almıştır.Karadeniz kıyısındaki deltalar ile ilgili incelemelerde bulunmuştur.

PİSAGOR (MÖ 596–500)

   MÖ 596 yılında İngiltere’de doğdu. Dünya ile bütün nesneler arasında, onları birbirine çeken bir güç olduğunu, Dünya’nın tüm nesneleri yer çekimi gücüyle kendine çektiğini öne sürmüştür.Gezegenlerinde çekim gücü nedeniyle Güneşin çevresine çekildiklerini gösterdi ve Kepler Yasalarını kanıtladı.Yaptığı deneylerle Güneş ışığının beyaz olmadığını; menekşe, çivit, mavi, yeşil, sarı, portakal, kırmızı renklerin bir karışımı olduğunu kanıtladı.Dünyanın küre şeklinde olduğunu kabul eden ilk haritayı çizdi.

HEREDOTOS: (MÖ 440–425)

       Tarihin babası olarak kabul edilen Heredot, aynı zamanda coğrafya biliminin gelişmesinde önemli katkılarda bulunmuştur.Bodrum’da doğmuştur.Trakya, Anadolu ve Asya ülkelerine geziler yapmıştır. Dünyanın yuvarlak olduğuna inanıyordu. Heredot’un ortaya koyduğu en önemli gerçek diğer coğrafyacılardan farklı olarak Hazar denizinin bir iç deniz olduğunu ve Afrika’nın bir denizle çevrili olduğunu belirlemiş olmasıdır.Mısır Nil’in hediyesidir sözü ona aittir.

HEKATUS (MÖ 550-475)

      Mısır ve Asya’da incelemeler yapmıştır.Milet doğumludur.Coğrafyanın babası olarak bilinir.İlk büyük ölçekli dünya haritasını yapmıştır.Yeryüzünün Tanımı veya Dünya’nın Etrafında Yolculuk (Periegesis veya Periodos Ges) adlı eserlerinde, Hazar denizinin okyanusa açıldığını, Nil nehrinin güneydeki bir okyanustan geldiğini ve dünyanın üç kıtadan oluştuğunu savunmuştur. ( Afrika, Asya, Avrupa )

HİPARKUS (MÖ 190-120)

      İznik doğumludur.Trigonometrinin (üçgenleri konu alan matematik kolu) kurucusudur.Yeryüzünü enlem ve boylam dereceleri ile gösteren ilk kişidir.  Enlem ve boylam daireleriyle, dünyadaki herhangi bir noktanın konumunu belirtme yöntemini bulmuştur.

ERATOSTHENES (MÖ 276 – 195)

       Mısır’ın İskenderiye kentinde doğmuştur.Coğrafyanın isim babası sayılır.Paralel ve meridyen yayını bulmuştur. Paralel ve meridyenlere bağlı olarak dünya haritasını çizen ilk kişidir.Syene ile  İskenderiye  arasında bulunan bir kuyuya güneş ışınlarının 21 Haziran’da  öğle vaktinde dike yakın düştüğünü tespit etmiş. Bu tespiti sonucunda dünyanın çevresini 42,352 km olarak hesaplamıştır.

STRABON: (MÖ 58-MS 21)

    Amasya’da doğmuş ve burada ölmüştür. Eski Çağ’da Roma Devri’nin en büyük coğrafyacısı olarak kabul edilmektedir. Volkanizmayı neden-sonuç ilişkisi içerisinde açıklayan ilk kişidir.Sardunya ve Etiyopya’nın sınırlarına kadar seyahat ettiği söylenmektedir.Tarih, coğrafya ve felsefe konularında çalışmalar yapmıştır.Ünlü eseri Geographika (Coğrafya) seyahat gözlemlerini ve dünyanın coğrafi yapısına ilişkin düşüncelerini içermektedir

    BATLAMYUS (MS 85-165)

      Batlamyus, astronomi, matematik ve coğrafya  alanlarına katkılar yapmıştır; ancak en çok astronomideki çalışmalarıyla tanınır.Harita elemanlarını ve kurallarını ilk defa kullanan kişidir. Mısır’ın İskenderiye kentinde yaşamıştır.Almagest (Büyük Bileşim) ve Geographika adlı eserleri bulunmaktadır.Dünya’nın evrenin merkezinde hareketsiz durduğuna ve yıldızların Dünya’nın çevresinde dairesel yörüngeler çizerek döndüğünü öne sürmüştür

KSENEFON (MÖ 430-355)

   Atina doğumlu Yunan Tarihçisidir. Yunan ordusuna komutanlık yaptığıda söylenmektedir.Anabasis (Onbinlerin Dönüşü) adlı eserinde Anadolu’nun nüfus özellikleri, coğrafyası, gelenek ve görenekleri hakkında bilgiler vermektedir.Bu eser, Kürtler hakkında bilgilerde sunmaktadır.(Özelliklede Med İmp. ve  Kürt köyleri…)Anabasis yedi kitaptan oluşmaktadır. Anı defteri biçiminde kronolojik bir düzen izlemektedir. Çizdiği harita MÖ 5. yüzyılın en detaylı haritası olarak kabul edilmektedir.

HARİZMİ:(780-850)

      Özbekistan’nın Hive şehrinde doğmuştur.Fars bilim adamıdır.Cebir ilminin(matematiğin bir alt dalı) kurucusudur.Matematik, Gökbilim ve  Coğrafya alanlarında çalışmalar yapmıştır.Coğrafya ile ilgili eseri;  Kitabu  Surat-I Arz (Yerin Biçimi Hakkında). Enlem- boylam ve Nil nehrinin kaynağı hakkında bilgiler içermektedir.

BİRUNİ: (978 – 1048)

     11. Yüzyıla damgasını vurmuş büyük Türk bilgini olan Biruni, Batı Harezm’in başkenti Kas’ da (Özbekistan)978 yılında doğmuş ve 1048 yılında Gazne’de ölmüştür. Güneşin ve gezegenlerin eğimleri üzerinde durmuştur.Kayaçların sertlik derecelerini incelemiştir.Jeodezinin (yerkürenin şekli ve ölçümü ile ilgilenen bilim dalı)  babası olarak bilinir.Dünya’nın çevresini 42,516 km olarak hesaplamıştır. Yarıçapını ise 6225 km olarak bulmuştur.El-Kanun El-Maksudi adlı eseri bulunmaktadır.

İDRİSİ

  1099 yılında Septe’de(İspanya) doğdu Orta Çağın  Arap coğrafyacısıdır. Akdeniz Havzası ülkelerini, Fransa ve İngiltere’yi dolaştıktan sonra Sicilya Kralı II. Ruggiero’nun sarayına yerleşti. En önemli eseri Kral Robertin Kitabı (Libro del Re Ruggiero) adlı eseridir. Bu eserde Rusya, Almanya, İskandinavya, Hint okyanusu kıyıları ve Afrika Ülkeleri hakkında bilgiler vermektedir. Bir Dünya Haritası hazırlayarak bu kitabına koymuştur.

İBN-i BATUTA: (1303–1384)

    Fas’ta doğdu. Orta Çağın en büyük gezginidir.(Kuzey Afrika kıyıları, Suriye, Mekke, Mezopotamya, Yemen, Kızıldeniz kıyıları, Mısır, Filistin, Anadolu, Balkanlar, Güney Rusya, Batı Türkistan, Hindistan ve Çin’i gezmiştir.)Bütün gezilerini  İbn Battuta Seyahatnamesi adlı eserinde toplamıştır.Eser, ilgili alanların beşeri ve ekonomik coğrafya özelliklerini ele almış, bu anlamda beşeri ve ekonomik bir inceleme içermektedir.

İBN-i HALDUN: (1332–1406)

     Tunus’ta doğmuştur. Orta Çağ’da İslam Dünyası’nın en ünlü gezginlerindendir.En önemli eserleri  Mukaddime ve Kitap El İbar’dir.(İbret Verici Kitap)Berberi topluluklarının ve İslam İmparatorluklarının İslam öncesindeki sosyal-ekonomik özellikleri hakkında bilgi vermektedir.İnceleme alanına ilişkin jeopolitik ve siyasi coğrafya bilimlerine yer vermektedir. Coğrafya Kaderdir, Devletler Doğar, Büyür ve  Ölürler  sözleri kendisine aittir.

MESUDİ (EBU’L HASAN EL-MESUDİ)

        Doğum ve ölüm tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Bağdat’ta doğmuştur.IX. yüzyılda yaşadığı ve 957 yılında öldüğü tahmin edilmektedir. İran, Hindistan, Çin, Seylan, Kafkasya, Doğu Anadolu, Batı Türkistan, Suriye, Mısır, Libya, Tunus, Cezayir, Fas ve İspanya gibi alanları gezmiş bu alanlara ilişkin gözlemlerini Al Müruc  Al Zkheb (Altın Çayırlar) adlı eserinde toplamıştır.

EL- İSTAHRİ

      10. yy’da İstahri, İslam coğrafyası içinde bilinen ilk kartoğrafyacır.İran’ın İstahr şehrinde doğmuştur.İslam ülkelerinin haritasını yapan ilk kişidir.Coğrafya alanında minyatür sanatını kullanan ilk kişidir.Basra körfezine ait bir harita çizmiştir.El mesalik El Memalik adlı bir Coğrafya eseri bulunmaktadır.

KAŞGARLI MAHMUT

    Kaşgarlı Mahmut, 1008 yılında Türkistan'da (Çin) doğmuştur. Hayatını daha çok Orta Asya'yı gezmeye ve Türk dilini incelemeye ayırmıştır.Anadolu'ya gelerek çeşitli lehçe ve dil üzerine çalışmalarda bulundu. 1072-1073 seneleri arasında hazırladığı ünlü eseri “Divan-ü Lügatin'i Türk, Coğrafya açısından en eski Türk haritası olarak bilinmektedir.Bu kitabın asıl nüshası günümüzde Ayasofya Müzesi‘nde muhafaza edilmektedir.  

COPERNİCUS: (1473–1543)

   Polonya’da doğdu. Hukuk ve tıp öğrenimi görmüş, eğitimini tamamladıktan sonra papaz olarak atanmıştır. 

Modern astronominin kurucusu olarak bilinir.Güneş sistemini keşfetmiştir.Gökyüzü Kürelerinin Dönmesi adlı eserinde dünyanın kendi ekseni etrafında günde bir kere, güneşin etrafında ise yılda bir kere döndüğünü savunmaktadır(1530). Devrimler adlı eseri de bulunmaktadır.

GALİLEO :(1564–1642)

  Gözlemsel astronominin babasıdır.İtalya’da doğmuştur. Astronomi, Fizik ve Matematik gibi alanlarla uğraşmıştır.Teleskopu kullanarak gezegen ve yıldızları inceleyen ilk bilim adamıdır.Yıldızların Habercisi  adlı eseri bulunmaktadır.

MERCATOR: ( 1512 — 1594)

   Belçika topraklarında doğup Almanya’da hayatını kaybetmiştir.Mercator harita projeksiyonunu geliştiren coğrafyacıdır. Atlas kelimesini kullanan ilk kişidir.Kendi adına bir silindirik projeksiyon çizmiştir.

   Mercator, bu bilimlerin dışında astronomi, tarih, manyetizma ve felsefe alanları ile de ilgilenmiştir.Merkator projeksiyonu, dünyanın düzleme aktarılması bakımından en etkili yöntemlerin başında gelmektedir. Projeksiyon dışında atlas ve dünya haritaları bulunmaktadır. 

KEPLER: (1571- 1630)

    1571’de Almanya’da doğmuştur.Yeni Gökbilim Kopernikus ve Gökbilimin Özü adlı eserleri bulunmaktadır. Yörüngeler yasası ile gezegenler Güneş’in çevresinde çember değilde elips şeklinde yörüngelerinin olduğunu kanıtlamıştır.

EVLİYA ÇELEBİ: (1611 – 1682)

     Evliya Çelebi, 1611 – 1682 yılları arasında yaşamış ünlü bir seyyahtır. 1611 yılında İstanbul’da doğmuştur.Seyyahların Seyyahı  olarakta bilinmektedir.Seyahatname adlı eseri gezip gördüğü, döneme ilişkin ekonomik ve sosyal yaşama ait bilgiler nedeniyle önemli bir coğrafya kaynağı durumundadırKent yaşamı ve ülke ekonomisine katkı sağlayan unsurlar ayrıntılı biçimde anlatılmıştır. Seyahatname değişik yöre insanlarının yaşama biçimlerini, davranışlarını, tarımla ilgili çalışmalarını, ayrıntılarıyla anlatmaktadır.

KÂTİP ÇELEBİ(1609 – 1657)

   1609 yılında İstanbul’da doğmuştur.Batı kaynaklarını Osmanlı coğrafyacılığına tanıtması bakımından büyük önem taşır.Cihannüma  adlı eseri bulunmaktadır.Birinci Cihannüma’da; Osmanlı Avrupa’sı ve Anadolu ile İspanya ve Kuzey Afrika’yı kapsamaktadır.   İkinci Cihannüma’da ise, dünyanın yuvarlaklığından, Kristof Kolomb ve Macellan’ın keşif gezilerinden söz eder. Ardından Japonya’dan başlayarak Asya ülkelerini tanıtır. Bunların tarihleri, yönetim biçemleri, ekonomileri, inançları konusunda bilgiler verir.

PİRİ REİS: (1470 -1554)

     Denizcilik ile ilgili yapmış olduğu çalışmalarını, gezilerini KİTAB-I BAHRİYE adlı eserinde toplamıştır. 1470 yılında Gelibolu’da doğmuşturPiri Reis bir kartograf, deniz bilimleri uzmanı ve denizcilik tarihine büyük katkılarda bulunmuş bir kaptandır. Gerçek haritacılık Piri Reis ile başlamıştır diyebiliriz.1513 tarihinde ilk dünya haritasını çizdi. Çizimde Batı Avrupa, Batı Afrika ve Yenidünya  Amerika’nın doğu kıyıları ve İber Yarımadasını göstermiştir. 

SEYDİ ALİ REİS: (1498- 1562)

    1498 yılında İstanbul’da doğmuştur.Büyük bir Türk amirali, coğrafya ve matematik bilginidir.Mohît (okyanus)  adlı eserinde zamanındaki matematik, astronomi, coğrafya, denizcilik konularını en mükemmel şekilde ele almıştır. Mir’âtu’l-Memâlik (Ülkelerin Aynası) adlı seyahatnamesi de coğrafya ve tarih bakımından son derecede değerlidir. Hindistan’dan Bağdat’a gelirken yolda karşılaştığı toplumların sosyal-ekonomik durumlarını ve türbelere eserinde yer vermiştir.

HUMBOLT:(1769–1859)

14 Eylül 1769’da Berlin’de doğdu.Fiziki Coğrafyanın kurucusudur. Humbolt soğuk su akıntısını keşfetmiştir. İzoterm, izohips, profil, kesit, gibi yardımcı ifadeleri coğrafyaya katmıştır.Coğrafyanın ilkeleri olan ilişki, dağılış, ve sebep-sonuç kavramlarını ortaya atmıştır.

CARL RİTTER: (1779–1859)

Alman bilim adamıdır.Beşeri coğrafyanın kurucusu olarak kabul edilmektedir.Coğrafya İlminde Tarihi Esaslar adlı eserinde, çevre ile insan arasındaki ilişkileri ele almıştır.Die Erkunde (yerbilimi) adlı eseride bulunmaktadır. Tarihi olayların açıklanmasında coğrafi şartların dikkate alınması gerektiğini dile getirmiştir.Bu nedenle; Tarih ve Coğrafya ikiz kız kardeş gibidirler  ifadesini kullanmıştır.

FRİEDRİCH RATZEL: (1844 – 1904)

Alman bilim adamıdır.Siyasi Coğrafyanın kurucusudur.Beşeri Coğrafyayı geliştiren kişidir.Ona göre devlet, bir hücreden meydana gelen bir organizmadır. Tüm çalışmalarında yayılmacı ve sömürgecilik ruhunu açıkça ortaya koymuştur. Politik Coğrafya – Devletler, Münakalât ve Harp Coğrafyası’’  adlı eserlerinde savunduğu jeopolitik ve siyasî görüşler, Hitler’in dünya egemenliği politikasının oluşumunda etkili olmuştur.

ALFRED WEGENER: (1880 – 1930)

    Alman yerbilimcidir. Kıtaların kayması kuramını ilk kez ortaya atan kişidir.Wegener, başlangıçta tüm kıtaların Pangea adında tek bir kıta olduğunu, sonradan parçalanıp dağılarak zamanla günümüzdeki yerlerine ulaştığınıileri sürmüştür. Bu teoriyi ve teorinin temellerini ‘’Kıtaların ve Okyanusların Oluşumu’ adlı eserinde anlatmıştır.

DA LABLACHE

1845-1918 Yılları Arasında Yaşamış Fransız Coğrafyacısıdır.Bölgesel Coğrafyanın kurucusu sayılmaktadır.Fransız Jeopolitik Okulunun Ve Modern Fransız Coğrafyasının Kurucusu olarak kabul edilir.Tarihi Coğrafya alanında da çalışmalar yapmıştır.

WİLLİAM SMİTH (1813-1893)

    İngiliz jeolojisinin babasıdır.Tarihte ilk jeoloji haritalarını yapan kişidir.Stratigrafi(tabaka bilimi) biliminin kurucusudur.Jeolojik zaman cetvelini ortaya çıkaran ilk kişidir.Fosilleri kullanarak tabaka yaşlarını belirleme yöntemi bulmuştur.

CHARLES LYEL (1797-1875)

1797’de Britanya’da doğmuştur.Avrupa jeolojisinin babası olarak bilinir.Midye kabukları ile tabakaların sınıflamasını keşfeden kişidir.

Kaynakça:
https://cografyahocasi.com/genel/cografya-biliminin-gelisimine-katkida-bulunan-bilim-adamlari.html 
T. Fikret(Kartoğrafya haritacılık bilimi.Pegen yayınevi,Ankara)280

.